راهبرد معاصر بررسی می‌کند؛
«مذاکرات وین»؛ در پرتو منافع ملی یا دوپینگ انتخاباتی؟
در نگاه انتخاباتی و با توجه به زمان کم باقی‌مانده تا پایان دولت دوازدهم، شاید تنها احیای احتمالی برجام باشد که بتواند همچون معجزه و دوپینگ به کمک دولت روحانی و کاندیداهای جریان اصلاحات برسد.
به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، بحث تمایل این کشور به بازگشت به برجام و لغو تحریم‌ها، نقل محافل رسانه ای و حتی سخنان مسئولین کشور شد. با اینکه از طرف ایرانی هر هفته صحبت از بازگشت امریکا به برجام و بذر امید حل مشکلات اقتصادی به میان می آمد اما بایدن اصلا توجهی به شتاب زدگی دولت مردان ایرانی نداشت و حتی در اولویت های دولت خود نیز مسئله برجام را قرار نداد. حال با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری 28 خرداد، تکاپوی طرف های غربی و ایرانی برای لغو تحریم ها و برگشت امریکا به تعهدات خود شدت پیدا کرده است. آیا مذاکرات وین بوی انتخاباتی میدهد یا در چارچوب منافع ملی ارزیابی میشود؟ چرا آمریکا این زمان را برای کاهش احتمالی تحریم ها انتخاب کرده است؟ به نظر میرسد برنامه هسته‌ای میتواند به صورت خاص و سیاست خارجی به طور عام همچون دوره‌های قبل به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری خرداد 1400 تبدیل شود و با دوپینگ لحظات آخر، سرنوشت انتخابات را دگرگون کند.
مذاکرات وین از نگاه انتخاباتی
پس از چندماه انتظار بازگشت امریکا به تعهدات برجامی خود و رفع تحریم های ظالمانه علیه ملت ایران، از چند هفته پیش مذاکراتی بین جمهوری اسلامی ایران و گروه 4+1 بر سر ساز و کار بازگشت امریکا به برجام و راستی آزمایی اثر رفع تحریم ها در وین آغاز شده است. هرچند مذاکره کنندگان ایرانی گفته اند با هیئت آمریکایی چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم مذاکره نمی‌کنند، اما طرف های اروپایی مذاکره نتایج بحث با طرف ایرانی را به آن طرف خیابان «گرند هتل» وین می‌برند تا با آمریکایی‌ها در خصوص مواضع دو طرف بحث و تبادل نظر کنند.
با اینکه کارشناسان بر این باورند دولت بایدن اراده جدی در رفع تحریم ها را ندارد، این نکته را نیز خاطرنشان میسازند که در صورت رفع تحریم ها بین 3 تا 6 ماه راستی آزمایی اثر رفع تحریم زمان میبرد و قاعدتا به دولت فعلی نمیرسد. با این حال، این نشست‌ها و نتیجه آن میتواند تاثیر مهمی بر روند انتخابات ۱۴۰۰ بگذارد چرا که روحانی بیش از همیشه می‌خواهد بزرگ‌ترین و شاید تنها دستاورد مهم خود را احیا کند و با بازاریابی سیاسی برجام، نشان دهد که راهبرد درستی را در هشت سال گذشته انتخاب کرده است.
علاوه بر این، دولت بایدن نیز می‌داند در صورتی‌که دولت بعدی مستقر در پاستور به طیف انقلابی و اصولگرا برسد، راه بسیار سخت تری برای احیای برجام و احتمال هرگونه توافق دیگری در پیش خواهد داشت. بنابراین برای آمریکا هم عاقلانه‌تر است که تا پیش از پایان دولت آقای روحانی، شرایط را برای پایبندی کامل ایران به برجام تدارک ببیند و حتی درباره برجام های بعدی زمینه سازی کند.
بر این اساس، با افزایش مشکلات معیشتی و اقتصادی و گسترش نارضایتی مردم علیه دولت روحانی و حتی کل جریان اصلاح‌طلبی در ایران، بدون احیای برجام و مشاهده اثرات ملموس اقتصادی ناشی از رفع تحریم ها در وضعیت جامعه، پیروزی در انتخابات برای هر نامزد نزدیک به دولت که به مشارکت بالا در انتخابات نیاز دارد بسیار دشوار خواهد بود.
مذاکرات وین از نگاه منافع ملی
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود با بیان دوری از مذاکرات فرسایشی و بی ارزش بودن پیشنهادات طرف امریکایی ضمن تایید اصل کلی مذاکره در چارچوب منافع ملی، برای تیم مذاکره کننده کشورمان دعا کردند و خواستند با زمزمه‌ی «حَسبُنَا اللهُ وَ نِعمَ الوَکیل» ملت را خوشحال کنند. در همین راستا بود که ظریف وزیر امور خارجه در پیام اینستاگرامی خود به عدم نگاه انتخاباتی مذاکرات وین اشاره کرد و گفت: «فروتنانه تقاضا می‌کنم مخالفان دریابند که زمان و مدت مذاکره را تنها منافع ملی تعیین می‌کند و نه فرصت‌های تبلیغاتی و مبارزات انتخاباتی». اگر این نکته را مدنظر قرار دهیم که مذاکرات وین صرفا در چارچوب منافع ملی در حال انجام است، میتوان به اعلام غنی سازی 60 درصدی در مقابل حمله به تاسیسات هسته‌ای نطنز و نصب سانتریفیوژهای پیشرفته اشاره داشت که به نوعی برای پر کردن دست دیپلمات های ایرانی حاضر در وین است. در حقیقت، ممکن است این بالا رفتن تنش‌ها و زورآزمایی طرفین مذاکره همچون کاتالیزور عمل کند و آمریکا از بیم آینده مبهم و غیرقابل پیش بینی، به صورت جدی‌تر برای رفع تحریم ها و بازگشت به تعهدات برجامی خود عمل کند.
افزون بر این، در نظرسنجی دانشگاه مریلند در ابتدای حضور بایدن در کاخ سفید، پرسشی درباره کاهش تعهدات برجامی و افزایش فعالیت‌ها در برنامه هسته‌ای ایران از شرکت کنندگان ایرانی صورت گرفت که ۷۳ درصد از شرکت‌کنندگان اعلام کردند، آنها از قانون مجلس که خواستار افزایش فعالیت‌های برنامه هسته‌ای ایران هست حمایت می‌کنند و ۶۹ درصد نیز تاکید کردند که تا قبل از بازگشت آمریکا به برجام و اجرای کامل تعهدات توسط این کشور، نباید با آمریکا مذاکره کرد.
شکل 1. نظر شرکت کنندگان در نظرسنجی دانشگاه مریلند درباره بازگشت آمریکا به برجام
در حقیقت، این مسائل نشان میدهد که خواسته رفع تحریم های آمریکا در وهله اول و سپس بازگشت ایران به تعهدات خود، سیاست قطعی ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران است که مذاکرات وین را در چارچوب منافع ملی به تصویر میکشد.
نتیجه‌گیری
همانطور که بیان شد می توان مذاکرات وین را در دو نگاه انتخاباتی و منافع ملی بررسی کرد. در نگاه انتخاباتی و با توجه به زمان کم باقی‌مانده تا پایان دولت دوازدهم، شاید تنها احیای احتمالی برجام باشد که بتواند همچون معجزه و دوپینگ به کمک دولت روحانی و کاندیداهای جریان اصلاحات برسد؛ هرچند حتی بازگشت آمریکا به برجام هم تضمینی نخواهد بود که با توجه به نارضایتی بالای جامعه از دولت، حضور مردم در پای صندوق‌های رای قابل توجه باشد.
اما در نگاه منافع ملی، بسیار روشن است که مسئله سیاست خارجی تنها در ابعاد انتخاباتی و جناحی قابل تحلیل نیست و طبق نظرسنجی اخیر دانشگاه مریلند، اکثریت مردم ایران هم همصدا با سیاست قطعی نظام بر این باور هستند که باید ابتدا امریکا تحریم ها را لغو کند و به تعهدات برجامی خود بازگردد تا ایران نیز به تعهدات خودش عمل کند.
با این همه، مذاکرات وین چه از دید انتخاباتی و چه از دید منافع ملی، بر انتخابات خرداد پیش رو تاثیر خواهد گذاشت و حتی اگر نکته دکتر ظریف هم درست باشد که مذاکرات برای منافع ملی است نه مبارزات انتخاباتی، نتیجه بخش بودن مذاکرات وین قطعا دستمایه بازاریابی سیاسی دولت روحانی و کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری 1400 از جمله خود او خواهد شد.